Artan çevre bilinci ve iklim değişikliğine karşı oluşan farkındalık, karbon ayak izi kavramının öne çıkma nedenleri arasında yer alır. Karbon ayak izi genel olarak iklim değişikliğine neden olan ve insan aktivitelerinden kaynaklanan sera gazı emisyonlarını temsil eder.
Üretim ya da inşaat gibi faaliyetlerin yanı sıra insanların günlük hayatta gerçekleştirdikleri çoğu eylem de karbon ayak izinin açığa çıkmasına neden olur. Örneğin, çamaşır yıkamak, televizyon izlemek ya da yemek pişirmek bile karbon ayak izini artırmanıza neden olur. Herhangi bir faaliyetin dolaylı ya da doğrudan açığa çıkardığı ve yaşam evreleri boyunca biriken karbondioksit emisyonlarının toplam miktarı, karbon ayak izini oluşturur.
Karbon ayak izi atmosferde birikir ve biyolojik olarak her şeyi etkiler. Yüksek miktarda karbondioksit emisyonu olduğunda bu emisyonu absorbe edebilmek için geniş yeşil alanlara sahip olunması gerekir. Bununla beraber yapılan çalışmalar iklim sorunlarının üstesinden gelebilmek için yeterli biyo-üretken alana sahip olunmadığını gösterir.
Genel olarak küresel ısınma, sera gazlarının artması sonucunda atmosferik sıcaklığın da artmasına neden olur ve ısıyı hapsederek küresel ısınmayı hızlandırır. Yükselen sıcaklık kuraklığa ya da deniz seviyesinde bazı değişimlere yol açarak felaketleri beraberinde getirir. Bundan dolayı küresel ısınmayı önlemek ve gelecek nesillere daha iyi bir dünya bırakabilmek için karbon ayak izini azaltmak şarttır.
Karbon Ayak İzi Nedir?
“Karbon ayak izi nedir?” sorusuna genel olarak insanların eylemleri sonucunda üretilen sera gazlarının toplam miktarı şeklinde yanıt verilebilir. Bir kişinin, işletmenin, fabrikanın ya da ürünün ömrü boyunca yaydığı, çoğunluğu karbondioksit olan sera gazlarının tamamı karbon ayak izini oluşturur. Nüfusun hızlı bir şekilde artması, kentleşme faaliyetlerindeki yükseliş, tüketim alışkanlıklarındaki değişim ve birçok farklı neden doğal kaynakların kullanımını hızlandırır.
Doğal kaynakların tüketiminin hızlanması da karbon ayak izinin artmasına neden olur. Örneğin, nüfusun artmasıyla beraber daha fazla yiyecek, enerji ve malzemeye ihtiyaç duyulur. Nüfus artışı sonucunda sera gazı emisyonlarını artıran daha çok üretim ve tüketim faaliyetleri ortaya çıkar.
Karbon ayak izi genel olarak insan yaşamı üzerinde oldukça büyük bir etkiye sahiptir. Hem bireylerin hem de şirketlerin karbon ayak izleri iklim değişikliğini tetikler ve insanlığıyla ekonomilerin olumsuz bir şekilde etkilenmesine sebep olur. 2022 yılında yapılan bir araştırmada, insanların temel ihtiyaçları için doğrudan çevreye bağımlı olduğundan bahsedilir ve iklim değişikliği, yağış miktarı, sıcaklık artışı ya da deniz seviyesinin yükselmesi gibi değişimlerin doğrudan insan sağlığını ve güvenliğini tehdit ettiği vurgulanır. Ayrıca aynı çalışmada insan sağlığının yanı sıra karbon ayak izinin küresel ekonomiyi de olumsuz bir şekilde etkilediği anlatılır. Kısacası, karbon ayak izinin artması insan yaşamının birçok farklı noktasında olumsuz bir etkiye sahiptir ve düşürülmesi için bazı çalışmalar yapılmalıdır.
Karbon Ayak İzi Hesaplama
“Karbon ayak izi nasıl azaltılır?” sorusunun cevabını vermeden önce ilk olarak karbon ayak izinin hesaplanabilmesi gerekir. Birkaç yöntem, karbon ayak izinin etkileri ve hangi seviyede olduğunun anlaşılmasına yardımcı olur. Karbon ayak izi hesaplama yöntemleri sayesinde ölçümler yapılabilir ve sonuçlar göz önünde bulundurularak çeşitli önlemler alınabilir. Örneğin, üretim faaliyetleri sürdürülebilirlik dikkate alınarak yeniden gerçekleştirilebilir ya da insanlar günlük yaşama şekillerinde çeşitli değişiklikler yapabilir. Bununla beraber bazı durumlarda yöntemlerin eksik kaldığının da belirtilmesi gerekir. Aşağıdaki maddeleri inceleyerek karbon ayak izi hesaplama yöntemleri, onların nasıl kullanılabileceği ve hesaplama araçları hakkında daha detaylı bilgilere ulaşabilirsiniz.
- “Günlük hayatta gerçekleştirilen işlemlerde karbon ayak izi nasıl hesaplanır?” diye merak ediyorsanız internet üzerinden bu işlemleri gerçekleştirebileceğiniz çeşitli sayfalar olduğunu bilmelisiniz. Örneğin, ev enerji kullanımınızı ya da seyahat alışkanlıklarınızı bu hesaplayıcılara girerek yaşam tarzınızın ne kadar karbon ayak izine neden olduğunu yaklaşık olarak görebilirsiniz.
- LCA (Life Cycle Assessments - Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi), genel olarak bir ürün ya da hizmetin tüm yaşam döngüsü boyunca ortama bıraktığı sera gazlarını analiz eder. Bu, hammaddelerin çıkması, lojistik aşaması ve üretim süreçleri gibi birçok farklı aşamayı içerir.
- LCA, bireysel ürün ve hizmetlerin karbon ayak izlerinin anlaşılmasını mümkün kılar. Böylece yaşam döngüleri için optimizasyon potansiyellerinin nerelerde olduğunu bulmanıza yardımcı olur. Ayrıca bir ürün ya da hizmetin ekolojik performansını verilere dayalı bir şekilde incelemenize olanak tanır.
- PCF (The Product Carbon Footprint - Ürün Karbon Ayak İzi) yöntemi ise bir ürünün ekolojik ayak izinin ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmesini sağlar. Bütün süreç boyunca ortama salınan gazları inceler. Sonucunda bir ürünün daha detaylı bir şekilde verilere dayalı ekolojik etkisinin ne olduğu bulunur.
- Karbon ayak izi hesaplamalarını şirketler yazılımlar aracılığıyla gerçekleştirebilir. Bununla beraber çalışma ortamındaki birçok değişkenin değerlerini bilmeniz gerekir. Bazı kurumsal kaynak planlama uygulamalarında da karbon ayak izi hesaplamaları entegre bir şekilde yer alır. Bu ERP sistemleri, sahip olduğu geniş veri seti sayesinde şirketinizin faaliyet gösterdiği sektöre, çalışan sayınıza ya da bulunduğunuz ülkeye göre çevresel etkilerinizin ne olduğunu görmenize olanak tanır.
- Karbon ayak izinin genel formülü ise yakıt tüketimi çarpı emisyon faktörü şeklindedir. Eğer gerekli parametrelerin değerlerini biliyorsanız hesaplama işlemini kendiniz de yapabilirsiniz.
Yazılımları, internet sayfalarını ya da verileri kullanarak karbon ayak izini hesaplayabilir, ihtiyaç duyduğunuz bilgilere ulaşabilirsiniz. Sera gazı emisyonunu hesaplayarak dünyaya olan etkinizi ölçebilir ve sonrasında yaşama ya da çalışma şeklinizi değiştirerek doğaya katkıda bulunabilirsiniz.
Karbon Ayak İzi ve Çevre Üzerindeki Etkileri
Karbon ayak izi ve çevre arasında doğrudan bir ilişki vardır. Aşağıdaki listeyi inceleyerek “Karbon ayak izi ne demek ve çevreye ne gibi bir etkisi var?” gibi sorularınızın cevaplarına ulaşabilirsiniz.
- Genel olarak sera gazının artması atmosferin yapısında çeşitli bozulmalara neden olur. Bu atmosferik bozulmalar neticesinde de küresel ısınma ve diğer doğal felaket sorunları ortaya çıkar.
- Karbondioksit emisyonları ya da karbon ayak izi, yeryüzünü ısıtarak küresel ısınmaya ve iklim değişikliğine neden olur. Bu durum çevre ve insanlar için çok ciddi sonuçlar doğurur. Küresel ısınma genel olarak hava durumunu, su ve gıda kaynaklarını, ekosistemi ve birçok farklı parametreyi etkiler. Ayrıca küresel ısınma asit yağmuruna neden olarak binalara ve ağaçlara da zarar vererek insan yaşamanı zorlaştırır.
- Sera gazları atmosferde birikir ve güneşten gelen ısıyı hapsederek dünyanın sıcaklığının artmasına neden olur. Biriken sera gazı, zararlı gaz partiküllerini atmosfere salarak birçok soruna neden olur. Örneğin, kara ve okyanus sıcaklıklarında çeşitli anormallikler ortaya çıkar ve sıcaklık değişimleri hem küresel ısınmanın hem de çevresel problemlerin kanıtı niteliğindedir.
- Küresel ısınma ve çevresel problemler aynı zamanda hayvanların nesillerinin tükenmesine de neden olur. Canlı çeşitliliğinin azalması da çevre üzerinde geri dönülemez sonuçlara neden olabilir.
- Karbon ayak izinin çevresel etkileri aynı zamanda artan sıcaklık sonucunda kutuplardaki buzulların erimesi ve sonucunda deniz seviyelerinin yükselmesine de neden olabilir. Bu durum, kıyı bölgelerde yaşayan canlıların hayatını tehdit eder ve ekstrem doğa olaylarının yaşanmasını tetikleyebilir.
Yukarıdaki ve daha birçok nedenden dolayı “Karbon ayak izi nedir nasıl azaltılır?” sorusunu herkesin düşünmesi gerekir. Karbon ayak izini düşürmek genel olarak küresel iklim değişikliklerinin etkilerini azaltır, insan sağlığını iyileştirir, küresel ekonomiyi güçlendirir, biyolojik çeşitliliği korur ve daha birçok olumlu etki sunar.
Karbon Ayak İzinizi Azaltmanın Yolları
“Karbon ayak izi kaç olmalı?” ya da “Karbon ayak izi nasıl azaltılır?” gibi sorular günümüzde sıklıkla gündem olur. Yapılan akademik çalışmalar bu konu üzerinde sürekli olarak araştırma yapar. Küresel ısınmanın etkilerini azaltmak, insan sağlığını iyileştirmek ve daha birçok nedenden dolayı karbon ayak izinin dikkatli bir şekilde azaltılması gerekir. Karbon ayak izinin nasıl azaltılabileceğini merak ediyorsanız aşağıdaki listeden fikir edinebilir, bazılarını siz de günlük hayatınıza uygulayabilirsiniz.
- Sürdürülebilir yaşam kavramının temelinde karbon ayak izini azaltmak ve gelecek nesillere daha çok doğal kaynak sunmak gelir. Sürdürülebilir yaşam, temel olarak doğal kaynakları minimum düzeyde tüketerek günlük yaşantıyı idame ettirmek anlamına gelir. Bir evinin çatısının üzerine solar paneller koymak ve evin internetini oradan karşılamak sürdürülebilir yaşama örnek olarak verilebilir. Benzer şekilde evde tüketilecek meyve ve sebzelerin evin bahçesinde ya da balkonunda yetiştirilmesi de bir örnektir. Bir meyve ya da sebze tarladan marketlere ya da pazarlara gelene kadar birçok farklı süreç atlatır ve her aşamada benzin dahil birçok doğal kaynak kullanılır. Sürdürülebilir beslenme bilinciyle karbon ayak izinizi azaltabilirsiniz.
- Sürdürülebilir yaşam aynı zamanda genel tüketim alışkanlıklarının da değişmesini gerektirir. Aşırı talep, üretimi tetikler ve üretim sonucunda da sera gazları salınır. Özellikle üretim süreçleri sürdürülebilir olacak şekilde optimize edilmeyen fabrikalar, her parçada yüksek ölçüde karbon ayak izi bırakır.
- Güneş, rüzgâr ya da jeotermal gibi yenilenebilir enerji kaynakları temiz enerji üretimini sağlar. Bununla beraber üretim ve kullanım aşamalarında da çevresel etkileri azaltabilir. Verimli geri dönüşüm sistemleri ve temiz enerji kaynaklarının kullanımı, doğal kaynak tüketimini azaltarak çevresel sorunları minimize eder.
- Günlük hayatta enerji tasarrufu yapmak da karbon ayak izinin azaltılmasına destek olur. Örneğin, lambalarınızı LED olanlarla değiştirerek enerji tüketiminizi azaltabilirsiniz. Kullanmadığınız zaman odalardaki ışıkları kapatmak da bir açıdan sürdürülebilirliğe katkıda bulunmanızı sağlar.
Karbon ayak izini azaltmanın birçok yolu vardır ve bütün bu yöntemler hem bireysel hem de şirket düzeyinde gerçekleştirilebilir. Küresel ısınma ya da birçok farklı probleme yol açan karbon ayak izinin etkilerini azaltmak istiyorsanız siz de günlük hayatınızı nasıl daha sürdürülebilir hale getirebileceğinizi inceleyebilir, değişime kendi evinizden başlayabilirsiniz.
Karbon Ayak İzinin İklim Değişikliği Üzerindeki Rolü
İklim değişikliği, dünya üzerinde geri dönüşümü olmayan etkilere neden olduğu için karbon ayak izinin düşürülmesi oldukça önemlidir. İklim değişiklikleri yeni fırsatlar sunarken aynı zamanda çevre felaketlerini de beraberinde getirerek insan yaşamını olumsuz yönde etkiler. Karbon ayak izini düşürmek ise iklim değişikliğini yavaşlatmak ya da azaltmak söz konusu olduğunda oldukça etkilidir. Örneğin, karbon ayak izini azaltmak için plastik geri dönüşümleri, çevre dostu ulaşım araçları, yenilikçi emisyon azaltma teknolojileri ya da birçok farklı sistem geliştirilebilir ve iklim değişikliği yavaşlatılabilir.
Enerji tasarrufu ya da sürdürülebilir kaynaklara yönelmek iklim değişikliğini yavaşlatma potansiyeline sahiptir. Bununla beraber yapılan değişikliklerin kapsamı önemlidir. Örneğin, bireysel olarak gerçekleştirilen çabalar her ne kadar kıymetli olsa da küresel çapta bir değişiklik yapmak için yeterli değildir. Bundan dolayı insanların küresel çapta farkındalık kazanması ve kitlesel olarak küresel ısınmayı ve karbon ayak izini azaltmak için sistemler kurması gerekir. Örneğin, fosil yakıtlara dayalı enerji tüketiminin dünya çapında azaltılması ve temiz / sürdürülebilir enerjiye geçilmesi iklim değişikliğine karşı olan mücadelede önemli bir rol oynayabilir.
Karbon Ayak İzi Ölçümünün Sosyal ve Ekonomik Etkileri
Karbon ayak izi ölçümü hem sosyal hem de ekonomik alanlarda da bazı sonuçları beraberinde getirir. Her ne kadar iklim değişikliği ile mücadele söz konusu olduğunda sera gazı emisyonu oldukça önemlidir. Bununla beraber emisyonların çoğu tüketim kaynaklı olsa da genellikle üretim yeri ile tüketim yeri birbirinden çok farklıdır.
2021 yılında yapılan bir çalışmada, Belçika’da evlerin sera gazı emisyonu ile olan ilişkileri incelenir. Gelir, ulaşım ya da konut durumu gibi faktörler göz önünde bulundurularak emisyon ilişkileri analiz edilir. Burada gelirle emisyon arasında pozitif bir ilişki bulunduğu ve bu ilişkinin şiddetinin ülkelere göre değişiklik gösterebileceği bulunmuştur. Kısacası, karbon ayak izi söz konusu olduğunda birçok farklı faktöre bakılması gerekir ve her parametrenin farklı bir alanda etkileri bulunabilir.
Karbon ayak izi azaltma çabalarının birçok farklı alanda da etkisi vardır. Sosyal olarak daha sürdürülebilir bir gelecek inşa edilmesini mümkün hale getirir ve böylece gelecek nesillere daha yaşanabilir bir dünya bırakılmasını sağlar. Ayrıca karbon ayak izi ölçümleri ve azaltma çalışmaları daha adil ve sosyal adaleti gözeten bir dünya oluşturulmasını da destekler.
Toplumun bilinç seviyesini artırarak daha eşit koşullarda bir yaşam fırsatı elde edilmesini sağlar. Ekonomik olarak ise sürdürülebilir yaşam ve üretim sistemlerine geçiş yapıldığında yeni iş olanakları ortaya çıkar. Örneğin, sadece karbon ayak izi ölçümlerini yapmak bile yeni bir iş fırsatı olabilir. Ayrıca sistemler doğru bir şekilde optimize edilirse şirketlerin üretimleri verimli hale gelerek daha karlı sistemler kurulmasını sağlar.
Kısacası karbon ayak izini azaltma çabaları küresel çapta enerji verimliliğini teşvik ederken yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılmasını destekleyebilir. Atık yönetimi yaparak geri dönüşümü teşvik eder. Daha bilinçli bir toplum oluşturarak sosyal adaleti gözetir, iklim değişikliğiyle mücadele eder ve gelecek nesillere güzel bir dünya bırakmakla ilgilenir.
Karbon ayak izi, küresel ısınma ve daha birçok probleme neden olduğu için mücadele edilmesi gereken önemli bir sorundur. Bu sorunun üstesinden gelmek içinse hem küresel hem de bireysel olarak yapılabilecek bazı şeyler vardır. Sonuç olarak karbon ayak izini azaltmak, sadece çevreyi olumlu bir şekilde etkilemez aynı zamanda ekonomik olarak büyümeyi de destekler, sosyal adaleti gözetir ve yeni iş olanakları yaratır. Ayrıca gelecek nesillere daha yaşanabilir bir dünya bırakılmasını sağlayarak doğal kaynakları koruma altına alır.
Kaynaklar
(1) Wiedmann, T., Minx., J.C., 2008, A Definition of Carbon Footprint: https://www.researchgate.net/publication/247152314_A_Definition_of_Carbon_Footprint
(2) Matthews, H.S., Hendrickson, C., 2008, The Importance of Carbon Footprint Estimation Boundaries, Environmental Science and Technology, 42: https://www.researchgate.net/publication/23233362_The_Importance_of_Carbon_Footprint_Estimation_Boundaries
(3) What is a carbon footprint—and how to measure yours, 2022, Mulvaney, K., NationalGeographic.com: https://www.nationalgeographic.com/environment/article/what-is-a-carbon-footprint-how-to-measure-yours
(4) Okeke, G.N., 2022, carbon footprints & global climate change in relationship to public health & local economic effects, Open Journal of Environmental Research, 3: https://www.researchgate.net/publication/366550111_CARBON_FOOTPRINTS_GLOBAL_CLIMATE_CHANGE_IN_RELATIONSHIP_TO_PUBLIC_HEALTH_LOCAL_ECONOMIC_EFFECTS
(5), (6) Life cycle assesments (LCA) and product carbon footprints (PCF): https://www.myclimate.org/en/get-active/corporate-clients/product-carbon-footprints-pcf-and-life-cycle-assessments-lca-myclimate/
(7) Dilmegani, C., 2024, Top 7 Carbon Footprint Calculator Software/Tools of 2024, Research.Aimultiple: https://research.aimultiple.com/carbon-footprint-software/
(8) Çelekli, A., Zariç, Ö.E., 2023, From Emissions to Environmental Impact: Understanding the Carbon Footprint, International Journal of Environment and Geoinformatics, 4: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijegeo/issue/80307/1383311
(9) Ali, K.A., Ahmad, M.I., Yusup, Y., 2020, Issues, Impacts, and Mitigations of Carbon Dioxide Emissions in the Building Sector, Sustainability, 12: https://www.researchgate.net/publication/344815462_Issues_Impacts_and_Mitigations_of_Carbon_Dioxide_Emissions_in_the_Building_Sector
(10) Çelekli, A., Zariç, Ö.E., 2023, From Emissions to Environmental Impact: Understanding the Carbon Footprint, International Journal of Environment and Geoinformatics, 10: https://www.researchgate.net/publication/376597215_From_Emissions_to_Environmental_Impact_Understanding_the_Carbon_Footprint
(11) Rakhimova, B., Aslakhanova, S., 2023, The Role of the “Carbon Footprint” in the Development of the National Economy, SHS Web of Conferences, 172: https://www.researchgate.net/publication/372339174_The_Role_of_the_Carbon_Footprint_in_the_Development_of_the_National_Economy
(12) Levay, P.Z., 2021, The association between the carbon footprint and the socio-economic characteristics of Belgian households, Ecological Economics, 186: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0921800921001233
